Hemelwatermaatregelen bij initiatie van gemeentelijke projecten

Afstudeerproject Joost Bartelds

In het kader van mijn afstuderen heb ik voor de gemeente Barneveld onderzoek gedaan naar een passende werkwijze voor de keuze van hemelwatermaatregelen in de initiatieffase van gemeentelijke projecten. Daarbij gaat het om projecten zoals een herinrichting van een straat of een vervanging van een riool. Ik vertel graag meer over mijn onderzoek en de bevindingen die ik tijdens het onderzoek heb opgedaan.

Gemeente Barneveld wil hemelwater verwerken op een manier die aansluit bij de huidige trend van klimaatadaptatie. Team Water en riolering had behoefte aan een duidelijke werkwijze voor de keuze van hemelwatermaatregelen en die overzicht moet bieden in het proces voor de keuze van maatregelen in projecten. Voor het onderzoek naar een passende werkwijze zijn medewerkers van andere gemeenten van het PWVE benaderd. Daarbij is gevraagd naar het verloop van het proces voor de keuze van hemelwatermaatregelen in projecten. Daarnaast zijn ook een aantal rapporten geanalyseerd en experts geraadpleegd.

Uitkomsten

Uit het onderzoek kwamen een aantal aspecten naar voren die van belang zijn voor de keuze van hemelwatermaatregelen. Ten eerste kan worden gesteld dat gemeenten geen handreikingen of vaste stappenplannen volgen maar vooral vertrouwen op kennis en ervaring van medewerkers in de keuze voor maatregelen. Over het algemeen zijn daarbij wel vier globale stappen te onderscheiden: (1) Inventarisatie naar knelpunten, (2) een gebiedsonderzoek, (3) de selectie van maatregelen in een project en (4) afstemming met andere disciplines. De werkwijze voor gemeente Barneveld is ook opgezet volgens dit proces.

Factoren van belang voor de keuze van maatregelen zijn met name de grondwaterstand, de doorlatendheid van de bodem, de beschikbare ruimte, aanwezige water- en groenstructuren, de bestaande riolering en de effectiviteit van een beoogde maatregel. Het viel op dat de deskresearch uitwijst dat ook verontreiniging een rol speelt in de keuze voor maatregelen, maar uit de gesprekken blijkt dat hier in de praktijk weinig mee wordt gedaan. Toch is verontreiniging met de andere factoren opgenomen in de werkwijze voor gemeente Barneveld omdat afstroom van verontreiniging van oppervlakten te belangrijk wordt gevonden om dit geen aandacht te schenken.

“Gemeenten vertrouwen vooral op kennis en ervaring van medewerkers in de keuze voor maatregelen.”

Maatregelen
Nadat de bovenstaande factoren zijn onderzocht kan een globale keuze voor maatregelen worden gemaakt. Er bestaan een aantal instrumenten ter ondersteuning in de keuze van maatregelen zoals gebiedsindelingen, beslisbomen, factsheets en voorkeursvolgordes voor de toepassing van maatregelen. Bij de werkwijze is een afwegingskader opgesteld waarin een aantal van deze zijn opgenomen. De beslisboom en factsheets die eerder opgesteld zijn vanuit PWVE vormen daarbij de kern van het afwegingskader.

Het betrekken van bewoners verdient de aandacht zoals ook de geanalyseerde rapporten en de gemeenten benadrukken. Toch is dit aspect (nog) niet opgenomen in de werkwijze als vast onderdeel omdat participatie vaak in een later stadium van projecten plaatsvindt waarbij de keuze voor maatregelen vaak al is gemaakt. Daarnaast bestaat er een spanningsveld tussen het toepassen van maatregelen op private terreinen en het functioneren en beheer van de maatregelen. Vragen die daarbij gesteld moeten worden zijn: ben je als gemeente niet te veel afhankelijk van particulieren of bedrijven in de verwerking van hemelwater? Hoe garandeer je dat de voorziening op private percelen na een aantal jaar nog voldoende functioneert? Dit moet nog worden bepaald voor de gemeente.

Het beheeraspect is ook van belang voor de keuze van maatregelen. Dit wordt verschillend aangepakt maar in elke gemeente vindt een bepaalde mate van afstemming met beheer plaats. Dit is dan ook als stap opgenomen in de werkwijze. Gerelateerd daaraan is de registratie van toegepaste maatregelen. Wat opviel is dat dit bij veel gemeenten nog beperkt gebeurt. Vaak worden revisietekeningen in een beheerprogramma geplaatst en worden maatregelen ingetekend in een BTG-kaart. Belangrijk is echter ook om vast te leggen hoe voorzieningen zijn uitgevoerd, wat de staat en effectiviteit van de maatregelen is en hoe deze worden beheerd. Door daarbij ook bedreigingen ten aanzien van de werking te signaleren kunnen acties worden ondernomen voor het blijvend functioneren van maatregelen. Denk hierbij aan het afgeven van vergunningen of het hanteren van beperkingen voor activiteiten in/op/nabij maatregelen. Op die manier kan bijvoorbeeld worden voorkomen dat een bewoner een zandhoop op de infiltrerende verharding laat storten waardoor de werking verslechterd.

Voor meer informatie of vragen kunt een bericht sturen naar joostbartelds@live.nl